Chiến lược viết bài văn khoa học rõ ràng (3)

13. Nên nghĩ đến chỗ cần nhấn mạnh

Thỉnh thoảng, chúng ta cần nhấn mạnh một điểm trong bài viết. Điểm nhấn mạnh có khi đóng vai trò quan trọng, nhất là đối với tâm lí của người đọc. Trong một câu văn, bắt đầu bằng những câu chữ mà chúng ta muốn nhấn mạnh: 

In the previous project period, three approaches were developed to solve ...

Three approaches were developed in the previous project period to solve ...

Three approaches to solve … were developed in the previous project period.

Không nên bắt đầu một đoạn văn bằng những câu chữ không quan trọng:

Không nên viết: First let us consider that rain helps plants grow.

Nên viết: Rain helps plants grow. Let us consider the significance of this in relation to …

14. Nên chú ý đến âm điệu

Nên nhớ rằng thái độ, tính khí, và âm điệu có khi mang tính “lây lan”. Cố gắng giữ giọng văn tích cực.

Không nên viết: I won’t be able to finish this project by the end of the first year.

Nên viết: I will be able to finish this project by March of the second year.

Hai câu văn có cùng một ý, nhưng câu đầu mang tính tiêu cực hơn câu sau.

Tránh những chữ có thể làm độc giả nổi giận

Những chữ hàm ý tiêu cực như intolerable, misguided, unfair, wrong, unfortunately có khi làm độc giả không hài lòng. So sánh bảng dưới đây vài từ phổ biến:

Từ mang ý nghĩa tích cực hay trung dung	Từ mang tính tiêu cực
Methodical, Meticulous	Fanatical, Nit-picking
Economical, Frugal	Cheap, Chintzy
Uninformed	Ignorant
Firm	Inflexible
Forceful, Persevering	Overbearing, Dogged
Colorful	Gaudy
Problem	Disaster

Cũng xin nói thêm rằng trong tiếng Anh có những từ như tác động tâm lí mà nhà khoa học có khi khó chấp nhận. Chẳng hạn như chữ problem và disaster, cả hai đều có nghĩa là … có vấn đề, nhưng problem là vấn đề có thể có biện pháp khắc phục, còn disaster là vấn đề … bó tay, không có biện pháp khắc phục. Nên cẩn thận cách dùng hai từ này!

Dùng những từ mang tính trung dung, không mang tính thiện vị giới tính. Tiếng Anh là loại ngôn ngữ, nhìn theo quan điểm ngày nay, là kì thị giới tính. Kì thị hiểu theo nghĩa thiên vị nam giới. Do đó, nhiều chuyên gia khuyên tác giả khoa học nên hạn chế những từ thiên vị, và chọn những từ trung dung hơn. Liệt kê dưới đây là vài từ phổ biến:

Nên viết	Không nên viết
Business executive or manager	Businessman or Businesswoman
Chair, Chairperson, or moderator	Chairman
Member of the clergy	Clergyman
Firefighter	Fireman
Supervisor	Foreman
Police officer	Policeman
Flight attendant	Stewardess or Steward
Human race, humanity, humankind	Mankind
Synthetic	Man-made
Utility hole	Man-hole

Đặt mình vào tình thế người đọc. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc hợp tác và người bình duyệt bài báo. Cố gắng tưởng tượng mình là người duyệt bài báo hay đề cương. Mình có thể xuất thân từ một nền văn hoá khác với người đọc, và cần phải quan tâm những từ tế nhị mang tính văn hoá.

Mĩ có cách viết khác với Anh. Một số chữ mà đánh vần kiểu Anh bị Mĩ cho là … sai (và ngược lại). Ông bà ta thường nói “rừng nào cọp nấy”, nên khi viết bài báo cho tập san Mĩ hay Anh thì nên tuân theo cách đánh vần của họ.   Sau đây là hai ví dụ tiêu biểu:

Anh	Mĩ
Xu hướng trang trọng hơn Mĩ, nhất là đối với người cao tuổi	Xu hướng “bình dân” hơn Anh, ngoại trừ khi viết cho người cao tuổi thì cách viết của Mĩ cũng trang trọng
Dear Sir Having been privileged to receive your esteemed patronage in the past, we think you will be interested to know that ...	Dear Bill Because you’ve been so generous with funding for our project in the past, we thought you’d like to know that ...

Những từ ngữ mang tính “thẩm quyền”. Có những cách viết hay câu chữ “trịch thượng” trong khoa học, mà có tác giả có thể sử dụng nhưng tác giả không sử dụng được. Chẳng hạn như nếu tác giả là nghiên cứu sinh thì nên chọn cách viết khiêm tốn. Nếu tác giả là người có thẩm quyền trong chuyên ngành thì có thể (chỉ “có thể” thôi) chọn cách viết “lên giọng” một chút. Chẳng hạn như chữ suggest, cần phân biệt hai trường hợp:

Nếu tác giả là người có thẩm quyền, có hàng trăm bài báo, thì có thể viết: “I suggest ...”

Nhưng nếu tác giả là nghiên cứu sinh hay còn trẻ thì nên khiêm tốn hơn với cách viết: “I would like to suggest ...”