Sách giáo khoa về thống kê

 Một số bạn viết email, gửi msg qua facebook hỏi tôi sách giáo khoa về thống kê nào đáng mua. Đây là một câu hỏi hơi khó, vì khoa học thống kê là rất mênh mông, nó được ứng dụng trong hầu như bất cứ ngành học nào, từ khoa học tự nhiên, đến khoa học xã hội, văn học và luật học. Mỗi ngành học như thế đều có hàng chục, thậm chí hàng trăm cuốn. Nên chỉ ra một cuốn chung là điều rất khó. Nhưng các bạn đã hỏi thì tôi chủ quan chỉ ra những cuốn sau đây:

Đối với các bạn không thích toán, tôi nghĩ cuốn này sẽ rất thích hợp: "Intuitive Biostatistics" của Harvey Motulsky. Cuốn này chắc có bản pdf trên mạng, nhưng tôi không biết địa chỉ. Có thể google sẽ ra thôi.

Một cuốn sách giáo khoa rất nổi tiếng nhưng có vẻ nghiêng về business một chút là cuốn "Introduction to the Practice of Statistics" của David Moore, George McCabe and Bruce Craig. Cuốn này cũng chẳng cần trình độ toán cao, chỉ cộng trừ nhân chia là ok. Vì R quá phổ biến, nhưng tác giả có hẳn mã R để thực hành những chương trong sách:http://www3.amherst.edu/~nhorton/ips6e

Cuốn "Modern Statistics with S" của W Venables & B Ripley cũng rất nổi tiếng, có chút toán, nhưng rất dễ hiểu. Cuốn này nghiêng về statistical computing, và dùng ngôn ngữ S. Ngôn ngữ S là tiền thân của R, nên tất cả ví dụ trong sách đều có thể chạy trên R.

Một số sách miễn phí có thể download từ mạng:

1. The Elements of Statistical Learning của Trevor Hastie, Robert Tibshirani và Jerome Friedman. Cuốn này rất nổi tiếng dành cho những ai thích mô hình hoá và táy máy với máy tính và khoa học học máy tính: 
http://statweb.stanford.edu/~tibs/ElemStatLearn/download.html

2. Introduction to Statistical Thought của Michael Levine. Cuốn này cũng dùng R để minh hoạ cho các khái niệm thống kê phổ biến. Sách có thể download từ đây: http://people.math.umass.edu/~lavine/Book/book.pdf

3. Introduction to Statistics with Randomization and Simulation là một dạng Open Textbook rất phổ biến. Website để download: 
http://www.openintro.org/stat/textbook.php?stat_book=isrs

4. Statistical Analysis with the General Linear Model cũng là sách miễn phí, nhưng tôi thấy không hay mấy. Website để download là: 
http://www.uv.es/~friasnav/librofactorial.pdf

Ở Việt Nam không có những cuốn sách giáo khoa học thống kê, hay có nhưng thực chất không phải là sách giáo khoa đầy đủ hay soạn chưa đạt yêu cầu. Tôi đang suy nghĩ đến việc hợp tác soạn một cuốn sách giáo khoa đầy đủ về dẫn nhập thống kê (giống như cuốn Moore và McCabe), nhưng không dịch. Tôi ghét dịch sách giáo khoa, và có khi không tin người dịch am hiểu nên đọc cực kì khó hiểu. Dự án soạn sách giáo khoa có thể làm online, với nhiều người làm, mỗi người viết một hay vài chương, và một người làm editor (có lẽ là tôi). Cái khó là huy động chuyên gia có kinh nghiệm. Các bạn có biết ai (hay chính các bạn) có kinh nghiệm về thống kê học và có ý muốn giúp soạn sách giáo khoa làm ơn giới thiệu cho tôi.

Ghi thêm:

Cuốn "An Introduction to Statistical Methods and Data Analysis" của Lynman Ott cũng rất nổi tiếng. Cuốn này thuộc dạng dẫn nhập, giống như cuốn của Moore, McCabe và Craig nhưng nghiêng về phân tích dữ liệu, và hơi dài, trên 1000 trang! Theo tôi biết đã xuất bản lần thứ 6. Sách được soạn cực kì dễ hiểu, dành cho người ngoài ngành thống kê muốn biết vài khái niệm và cách phân tích thống kê. Có thể download toàn bộ sách ở đây: 

http://www.univpgri-palembang.ac.id/perpus-fkip/Perpustakaan/Metodologi/Lyman_Ott,_Michael_Longnecker-An_Introduction_to_Statistical_Methods_and_Data_Analysis,_6th_Edition____-Brooks_Cole(2010).pdf

Ngoài ra, còn có một số sách tôi xem là loại "giải trí thống kê" rất hay. Những cuốn mà tôi nghĩ đến là của Jessica Utts: Mind on Statistics; Seeing through Statistics. Nói là giải trí, nhưng những cuốn này giúp cho những người không hiểu về khái niệm thống kê (loại này thì nhiều lắm, nhiều người nghĩ họ hiểu nhưng thật ra không hiểu) nhưng không thích công thức có thể đọc một cách thoải mái. Sách có rất nhiều ví dụ rất hay và tôi hay trích dẫn từ đây. Tôi thấy những cuốn này rất tuyệt vời cho sinh viên hay những ai mất căn bản về thống kê.