Tôi mới thấy trên VietnamPlus có bài phỏng vấn Bộ trưởng Bộ KHCN về sáng chế (1) và có vài lấn cấn, có lẽ vì ông nói chưa hết ý. Tôi sẽ bổ sung theo cách hiểu của tôi. "Sáng chế" không có nghĩa là những sản phẩm hoàn toàn mới chưa ai sáng chế hay phát minh trước đây. Do đó, lấy ví dụ những sáng kiến cải tiến máy móc của nông dân không thể xem là sáng chế vì đã có "người sáng chế, phát minh từ nhiều thập kỷ" thì tôi sợ là cách hiểu này không đúng với thực tế của hai chữ "sáng chế".
Theo USPTO (cơ quan của Mĩ đăng kí bằng sáng chế toàn cầu) thì có 3 loại sáng chế có thể đăng kí bản quyền: sáng chế mang tính hữu dụng, sáng chế mang tính thiết kế, và thậm chí cây trồng. Một sáng chế phải mang tính hữu dụng, hiểu theo nghĩa đem lại lợi ích thực tế. Lớn thì có thể kể những phương pháp trong công nghệ di truyền hoặc dây chuyền sản xuất xe, nhỏ thì rất nhiều, kể cả làm ra hộp quẹt lửa, cục tẩy mực, một cây kìm, xà bông, lọ đựng thuốc, chai nước, thậm chí cái nắp lọ thuốc, tất cả đều xem là sáng chế, và có thể đăng kí bản quyền.
Sáng chế không có nghĩa là làm ra một cái gì hoàn toàn mới, mà có thể là cải tiến từ những cái đã làm. Dĩ nhiên, nó phải mới, nhưng không có nghĩa là mới hoàn toàn. Ví dụ tiêu biểu và tôi tâm đắc nhất là cái nắp lọ thuốc, trước đây đã có người làm. Nhưng đến khi một nhà sáng chế gốc Việt nghĩ ra cách làm cái nắp đó an toàn hơn để cho trẻ em không mở được, và ông [xứng đáng] đã được cấp bằng sáng chế. Một ví dụ khác là cái nắp chai nước mắm có người (hình như là Thái Lan) sáng chế ra cái nắp sao cho nước mắm xịt ra mà không dính chung quanh chai. Đó cũng là một sáng chế và được đăng kí đàng hoàng.
Do đó, lợi ích của sáng chế không hẳn là cái gì rất lớn lao như công nghệ di truyền (thực ra, khi đã biết thì nó cũng chẳng có gì ghê gớm), mà có thể bao gồm nhiều cái ích có thể xem là "trivial" (tầm thường)! Viết software cũng có thể là một sáng chế. Một ví dụ tiêu biểu là cái flappy bird của anh Nguyễn Hà Đông cũng là một sáng chế (nhưng tôi không rõ anh ấy đã đăng kí bằng sáng chế). Làm ra máy nội soi, có thể là chưa tinh vi như Tây nhưng khác Tây, nhưng dùng được và có ích cũng có thể xem là sáng chế. Dùng điện thoại di động để kích hoạt từ xa cái máy bơm nước chẳng hạn cũng là sáng chế.
Có thể khi nghe qua nguyên lí của các sáng chế đó, có thể có người sẽ bĩu môi nói "vậy mà cũng gọi là sáng chế". Nhưng sự thật là họ đã nghĩ ra trước mình, và không chỉ nghĩ ra, họ còn làm được. Còn bĩu môi chê SAU KHI đã biết thì đâu có gì hay ho.
Tôi nghĩ đến việc chế tạo máy gặt lúa của mấy ông nông dân. Có thể ở Nhật hay vài nơi khác, người ta đã sản xuất máy gặt lúa. Nhưng nếu ông nông dân nghĩ ra cách làm khác, cũng gặt lúa nhưng gặt nhanh hơn, phù hợp hơn với điều kiện địa phương, thì rõ ràng đó là một sáng chế.
Do đó, khác với ông Bộ trưởng (khi ông nói "Trong số hoạt động khoa học công nghệ của bà con nông dân […] có một số sản phẩm của người nông dân mặc dù có tính mới, áp dụng được, nhưng để gọi là sáng chế thì chưa thật chính xác"), tôi thì nghĩ vẫn có thể xem đó là sáng chế theo định nghĩa của USPTO.
Trong bài phỏng vấn ông còn nói một ý mà theo tôi là nên bàn thêm. Ông nói rằng "Thực tế, ở các quốc gia phát triển hơn chúng ta hiện nay cũng không dám nghĩ đến việc tự chế tạo tàu ngầm và máy bay. Đây là những phương tiện kỹ thuật đòi hỏi trình độ công nghệ cũng như đòi hỏi an toàn cho con người rất cao. Vì thế chúng ta rất dễ thấy cả thế giới đều dùng Boeing và Airbus thay vì mỗi quốc gia đều chế tạo thương hiệu máy bay cho chính mình. Và trên thế giới cũng chỉ có một số quốc gia chế tạo, xuất khẩu tàu ngầm." Đúng là trên thế giới chỉ có vài nước có khả năng sản xuất tàu ngầm và máy bay, và tiêu chuẩn của họ rất cao. Nhưng dĩ nhiên, chúng ta không thể áp dụng tiêu chuẩn đó cho những người làm sáng chế tài tử, vì một đằng là làm ra để bán cho nhiều nơi, còn một đằng là chỉ làm để thoả chí tò mò và đam mê mang tính cá nhân.
Nhưng điều đó không có nghĩa là tất cả các nước khác không nên suy nghĩ đến việc làm máy bay. Trong thực tế, Brazil sản xuất máy bay loại jet hiệu Embraer (tôi từng đi máy bay này của hãng United, và ngạc nhiên khi biết nó do Ba Tây sản xuất). Canada cũng làm máy bay dân dụng (và quân sự). Úc cũng làm tàu ngầm. Thuỵ Điển coi nhỏ như thế mà họ làm máy bay quân sự và cả tàu ngầm.
Tôi thì theo quan điểm "open" với sáng chế. Theo quan điểm này, nếu người mình nghĩ ra cách làm hay cải tiến máy móc cho nó tốt hơn, kể cả máy bay hay tàu ngầm rẻ tiền hơn thì cũng nên khuyến khích họ làm chứ không nên cấm (còn đầu tư hay không là chuyện khác). Tôi từng tự hỏi tại sao người mình ở trong nước thì chẳng có bao nhiêu ngườii đăng kí bằng sáng chế, nhưng khi họ ra ngoài thì có nhiều người có cả chục bằng sáng chế. Hoá ra, câu trả lời là người ta ở nước ngoài hiểu "sáng chế" khác với cách hiểu của Việt Nam.
====
Bình luận của bạn đọc:
Nguyen Dinh Nguyen: Miếng gỗ hình tam giác để chẹn cửa khộng bị gió thổi (door wedge) hoặc ống dây vải nhồi cát để ngăn gió lùa qua khe cửa (door snake) đến đứa trẻ con cũng có thể nghĩ ra được, đều có đăng ký bằng sáng chế cả. Có một số loại bằng sáng chế có thời hạn và có những cái vô thời hạn. Những loại sáng chế có tính hữu dụng cao cho con người thì thường chỉ cho phép có thời hạn (như thuốc tây) sau đó ai cũng có quyền sử dụng hoặc dựa lên đó tạo ra cái mới. Một sáng chế mới gần đây rất đỗi tầm thường mà lại đem về tiền triệu đô la cho chủ nhân. Đó là cái nắp đậy các lọ mứt đã dùng rồi. Một anh chàng kỹ sư máy, một hôm dùng xong lọ mứt, thấy cái lọ đẹp anh ta giữ lại để đựng cà phê. Một hôm đem cà phê đi làm, để trong xe, lóng ngóng làm sánh cà phê ra xe. Bực mình vì cái xe bị bẩn mà lại tiếc cái lọ đẹp, anh chàng hì hục ngồi thiết kế cái nắp đậy sao cho vừa chống đổ mà vừa uống được cà phê. Cũng cần nói thêm rằng cái kiểu nắp đậy chống đổ vừa có đục lỗ để uống nàythiên hạ dùng đã lâu, từ những năm 80s'. Nhưng sáng chế của anh này khác với loại đang thịnh hành-bằng nhựa dẻo, đúc liền, ở chỗ là nắp có hai phần riêng biệt: phần vành kim loại có răng vặn vô miệng lọ và phần nắp bằng nhựa dẻo (như cấu trúc núm bình sữa trẻ em). Anh chàng này đem ý tưởng và bản nháp của mình đến nhờ một người bạn là một người chuyên về thiết kế công nghiệp để hoàn thiện. Cuối cùng cái nắp cũng ra đời. Thế nhưng nó đã vượt ngoài sức tưởng tượng của chủ nhân. Nó đã đưa hai ông đồng tác giả này trở thành triệu phú chỉ trong vòng 8 tháng sau khi tung ra thị trường vào đầu năm 2012. Cuppow giờ đã làm cho tác giả nổi tiếng và giàu có vượt quá xa so với sự bực mình tức thời của cha đẻ ra nó.
Phuong Tran: Nhìn chung vấn đề phát minh ờ Viet Nam còn nhiều giới hạn và khác lạ so với những nước phát triển trên thế giới. Ngoài USPTO tại Mỹ, còn có sở đăng ký phát minh cho toàn Âu Châu EPO (European Patent Office) nằm tại Munich- Germany. Ðiều cần nói là ờ nhiều nước trong đó có Ðức luôn có một cơ quan hổ trợ cho những người phát minh nhưng không đủ khả năng tài chánh. Chính vậy mà chất xám của mỗi con người ở đây được trọng dụng và phát triển triệt để. Cảm ơn GS Nguyen Tuan về bài viết này!
0 nhận xét:
Đăng nhận xét